ZOZ 140607 - Instrumentarium, van futuristisch naar archaïsch

Wie mee wil doen met ZOZ: Zwijmelen op Zaterdag kan terecht bij Marja.

Mijn eerste platenspeler, toen nog "pick-up" genoemd, heb ik zelf gebouwd. Hiernaast een plaatje van internet, met eenzelfde draaitafel. Erg primitief, maar het kon muziek reproduceren; eerst via een oude radio, later bouwde ik ook een versterker.
Ik deed toen (1962), naast mijn werk, een schriftelijke cursus Radiomonteur. Door de saaie lesmethode en de trage afhandeling (je hoorde je al drie lessen verder te zijn, maar het nagekeken huiswerk was er dan nog steeds niet) ben ik nooit Radiomonteur geworden. Elektronica was toen nog geen apart begrip, maar dat is uiteindelijk mijn vak geworden: digitale elektronica.

Ik was van plan om zelf een elektronisch orgel te gaan bouwen, zoals toen elke in muziek geïnteresserde collega deed. Ik twijfelde teveel of ik het goede ontwerp gevonden had, dus is het er nooit van gekomen, behalve een klein speelgoedorgeltje voor mijn kinderen... Maar elektronische klankopwekking bleef me fascineren.

Elektronische orgels waren er al wel te koop, bedoeld als vervanger van het harmonium in de huiskamer van (beter gesitueerde) kerkelijke gezinnen: recht-op-en-neer melodiën spelen. Elk type orgeltje had zijn eigen klankkleur door de gekozen manier van toonopwekking.

Zodra ik het me kon veroorloven begon ik LP's te kopen. Ik nam mij voor slechts bij uitzondering twee keer of vaker een LP van dezelfde artiest of groep te kopen: dat leverde een tamelijk diverse collectie op. Meest Engelstalig, weinig jazz en klassiek. Wel bleef ik attent op de ontwikkeling van elektronische muziekinstrumenten, via de elektronica-vakbladen.

Zo zal het omstreeks 1967 geweest zijn, dat ik de LP Silver apples of the Moon van Morton Subotnick vond en kocht. Puur uit interesse voor deze andere wijze van muziekmaken: elektronische apparaten (bestaande of speciaal ontworpen) toepassen om ongebruikelijke klanken en sequenties voort te brengen. Het is blijkbaar nog steeds een grensverleggend icoon.

De ontwikkelingen stonden niet stil. De orgeltjes kregen meer mogelijkheden, maar een kantelpunt was de ontwikkeling van de "synthesizer", elektronica waarmee de klank van oorspronkelijke instrumenten beter benaderd kon worden, en waarmee daarnaast een heel nieuw scala aan mogelijkheden beschikbaar kwam.

In 1969 kwam een baanbrekende LP op de markt, The Well-Tempered Synthesizer van Walter Carlos. De titel verwijst uiteraard naar Bach's "Das Wohltemperierte Klavier". Overigens gaat Walter nu door het leven als Wendy Carlos.
Op een Moog-synthesizer werd klassieke muziek gespeeld, op een manier die erg dicht bij het oorspronkelijke instrumentarium kwam, althans voor die tijd was het echt opzienbarend. Zelfs een stuk koorzang klonk bijna natuurgetrouw, afgezien van de articulatie.

Op deze LP stond o.a. het 4e Brandenburgs concert van J.S. Bach. Die uitvoering heb ik niet kunnen vinden, ook geen ander stuk van die LP. Ik vond wel deze van een bewonderaar van Wendy Carlos, op een nog betere, verder ontwikkelde synthesizer: J.S. Bach: "Switched-On" Brandenburg Concerto No. 4 in G major (BWV 1049), 1. Allegro [Synthesized].


Ik was destijds erg nieuwsgierig naar het verschil met een echt klassieke uitvoering, en vond een LP waarop vermeld werd, dat gestreefd was naar een zo oorspronkelijk mogelijke uitvoering: Der Goldene Klang Des Collegium Aureum, (Musik Des Barock Und Der Klassik Auf Originalinstrumenten).
Ik heb op YouTube een andere versie gevonden, die claimt "nog origineler" instrumentarium te bespelen: Bach: Brandenburg Concerto No. 4; Andante BWV 1049. Voices of Music; original instruments:



Voor wie geïnteresseerd is in de historie / ontwikkeling van de Moog-synthesizer, ik vond daarover nog veel video's, waaruit hier een selectie: The Screen Savers: History of The Moog Synthesizer , BBC Archive Tomorrow's World Moog Synthesiser, en over een handzamer instrument, History of the Minimoog Synthesizer.