25 mei 2019

190525 - ZOZ - Van herinneringen en aanvullingen

Het is voor mij een tijd van herinneringsdata, een wirwar van oude en nieuwe feiten, gedachten en emoties. Daarom betekent ZOZ deze keer meer: zie ommezijde (en dan bedoel ik: wat achter ons ligt), dan zwijmelen.
Op 14 mei waren Marijke en ik 15 jaar getrouwd en op die dag was het 75 jaar geleden dat mijn vader overleed. Op 22 mei zou hij 103 geworden zijn, en besloten we een kaars te brengen naar zijn laatste rustplaats, het graf waar nu mijn oom en tante liggen.
De herinnering aan mijn vader blijft zichtbaar aanwezig: toen mijn oom vroeg of zij dat graf mochten gebruiken, was dat mijn voorwaarde.
Op de eerste dag dat Marijke en ik definitief samen verder gingen, stonden we bij dat open graf voor de begrafenis van mijn oom.


Ik heb mijn vader niet bewust meegemaakt, zoals mijn vaste lezers inmiddels weten.
Op 28 mei zouden zouden mijn ouders 77 jaar getrouwd zijn. Ze stuurden elkaar in 1935 al ansichtkaarten; de een woonde in Hoogkerk bij Groningen, de ander in Nieuw-Amsterdam. Mijn vader was toen 19, mijn moeder 24, dus een ongebruikelijk leeftijdsverschil.


In mei 1942 trouwden ze, in april 1943 ben ik geboren, en in mei 1944 overleed mijn vader. Begin 1948, ik was nog net 4, verhuisden mijn moeder en ik naar Emmen, naar haar ouders. Toch heb ik herinneringen aan die tijd en omgeving nog bij me.
Na het plaatsen van de kaars zijn we langs het geboortehuis van mijn vader gereden, naar mijn geboortehuis, waar nu een Stolperstein voor ligt. Op zo'n mooie, zonnige dag, met melancholie over ouders die zielsveel van elkaar hielden en pas getrouwd daar woonden, en een vader die een mooie loopbaan voor zich leek te hebben, is het moeilijk voor te stellen wat zich daar destijds heeft afgespeeld.
Ik had al eens e-mail contact gehad met iemand die veel van de historie van die gemeente weet, en daaruit wist ik in welk huis hij woonde; daar woonde vroeger onze kruidenier. Daar heb ik nog herinneringen aan: het trage, statige tikken van de grote klok in zijn woonkamer, en het spelen bij de sloot langs zijn tuin, bewaakt door mijn moeder.

We parkeerden de auto om naar mijn geboortehuis te lopen, even voorbij het huis van de kruidenier. Bij dat huis stond iemand op een ladder te schilderen, en bij ingeving vroeg ik of hij degene was waarmee ik contact had gehad - dat klopte!

In gesprek, naast de vroegere vaarweg de Gave, en
Marijke voor de kastanjeboom bij de boerderij waar ik wel eens speelde.

Het werd een interessant gesprek, eerst over mijn herinneringen en zijn kennis van de geschiedenis van de omgeving. Zo bleek de "sloot" langs dat huis vroeger een belangrijke vaarverbinding geweest te zijn, inclusief personenvervoer, tussen Groningen en Friesland, genaamd De Gave. En de kerk, waar wij niet naartoe gingen omdat die van de verkeerde smaak was, is nu woonhuis. Mijn geboortehuis is tegenwoordig geel gepleisterd, dat vond hij ook niet mooi. Het was opgebouwd met "witte" kalkzandsteen en lagen rode baksteen ertussen.
Toen we kwamen te spreken over het huis, vertelde ik hem van mijn vragen naar aanleiding van die Stolperstein. Mijn ouders lijken in mei 1942 in dat huis te zijn gaan wonen.


In een eerder blog schreef ik:
De gegevens die bij de Stolperstein horen, roepen vragen bij me op. Ik las op de site Joods Monument Hermann Stein hier gewoond heeft: Hermann Stein (Keulen, 7 januari 1908) was op 22 oktober 1923 in Essen getrouwd. Het echtpaar vluchtte in 1936 vanuit Essen naar Leek, waar ze woonden op het adres E 66, nu Hoofdstraat 241 in Oostwold. Om in zijn onderhoud te voorzien, trok Hermann Stein met een koffer met handelswaar in de omgeving rond. Zijn echtgenote heeft de oorlog overleefd.
Op de site van Museum "Het Joodse Schooltje" lees ik dat Hermann Stein een van de Joden was, die op 27 november 1942 rond 12 uur ’s nachts, op sjabbat-avond werden opgepakt. Ze werden gevangen gezet in het gemeentehuis van Leek en op 28 november naar Westerbork getransporteerd.
Zijn vrouw Ruth Issen werd in februari uit Westerbork gedeporteerd en heeft de kampen overleefd. Zij was de enige overlevende.

Hermann Stein werd op 1 juni 1943 vermoord in Blechhammer (nl), een groot dwangarbeiderskamp, vanaf april 1944 een subkamp van Auschwitz (nl).

Ik vertelde dat, zoals ik het me herinnerde, het huis in tweeën was gedeeld, dat wij in het westelijke deel gewoond hadden en een ander gezin in het oostelijke deel. Mijn gesprekspartner dacht dat inderdaad de familie Stein in het oostelijke, kleinste deel had gewoond, voordat ze werden opgepakt.
Hij vertelde van een vrouw die als jong meisje tegenover ons huis had gewoond, en die nog heel lang last heeft gehad van het oppakken van de familie Stein: de man was nogal timide geweest, maar de vrouw had vreselijk gehuild en gegild.
De vrouw heeft het overleefd, maar is gehandicapt teruggekomen. Ze is later weer getrouwd, en is op hoge leeftijd nog een keer ter plaatse terug geweest. Ze was verschrikkelijk ontdaan geweest.

En nu spookt het in mijn hoofd: mijn ouders zijn er vlakbij geweest toen die mensen opgepakt werden, maar nu pas komen de beschreven feiten voor mij tot leven.
Er is nooit over gesproken - mijn vader kon er niet meer over praten, maar het kan zijn dat hij niet thuis was omdat hij werkte aan een bouwproject elders, en er een avondklok gold. Mijn moeder heb ik er nooit over gehoord, maar ze zal me te jong hebben gevonden, en later had ze genoeg aan d'r kop met dat nieuwe gezin en geen kans om vertrouwelijk met me te praten over dit deel van haar leven.
Het kan ook zijn dat het voor haar te erg was om er over te kunnen praten. Vanmorgen in bed, met zo'n halfslaperig hoofd, begon het patroon zich te ontvouwen.
28 Mei 1942 trouwden mijn ouders, 27/28 november 1942 werd de familie Stein opgepakt en afgevoerd naar Kamp Westerbork, april 1943 werd ik geboren: toen dit gebeurde was mijn moeder dus halverwege de zwangerschap van mij… Dat komt hard binnen...

Ik heb een song gevonden die me een idee geeft van wat ik gemist heb doordat mijn vader er niet was, en die draag ik ook op aan Hermann Stein, om het leven en de kinderen die hij niet heeft mogen hebben.
Ik kwam terecht bij Peter Gabriël (nl).

Father, Son

Father, son
Locked as one
In this empty room
Spine against spine
Yours against mine
Till the warmth comes through

Remember the breakwaters down by the waves
I first found my courage
Knowing daddy could save
I could hold back the tide
With my dad by my side

Dogs, plows and bows
We move through each pose
Struggling in our separate ways
Mantras and hymns
Unfolding limbs
Looking for release through the pain

And the yogi's eyes are open
Looking up above
He too is dreaming of his daddy's love
With his dad by his side
Got his dad by his side

Can you recall
How you took me to school
We couldn't talk much at all
It's been so many years
And now these tears
Guess I'm still your child

Out on the moors
We take a pause
See how far we have come
You're moving quite slow
How far can we go
Father and son

With my dad by my side
With my dad by my side
Got my dad by my side
With me

Peter Gabriel - Father, Son:




Wie mee wil doen met (of luisteren/kijken/lezen bij andere deelnemers) ZOZ: Zwijmelen op Zaterdag, vindt de links bij Trees.
Afleveringen t/m ZOZ260 vind je bij Marja.


9 opmerkingen:

  1. Prachtig, ontroerend, emotioneel, inspirerend verhaal! Dank !!!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Zo ontroerend en indrukwekkend.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Een bijzonder terugkijken op die jaren en de kaars brengen moet goed gedaan hebben.
    Er is zoveel wat wij niet weten hè. Mijn familie praatte ook heel weinig over die oorlogsjaren.
    De muziek is inderdaad toepasselijk!

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Indrukwekkend verhaal en gebeurtenissen.
    Vervelende periodes in je leven zijn soms makkelijker om over te zwijgen dan over te praten. Wij willen nu alles weten en horen over de oorlog maar ik vraag me wel eens af of ik zelf wel zou praten als ik zoiets meegemaakt had. Te traumatisch

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Deze keer een echt indrukwekkende log Gauke. En dat je nooit je echte vader hebt gekend doet je nu anno 2019 nog steeds pijn. Sterkte, want je stiefvader later was honds tegen je. Samen met Marijke nog een fijne zondag toegewenst. Pensionado's hebben ALTIJD weekend.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Mooii Gauke, hartverwarmend!!

    Ik snap je verdriet, gevoel van pijn / verlies maar aan de andere kant zie ik ook je kracht om dingen die zijn zoals ze zijn te plaatsen en accepteren... waar nodig met behulp van je lief!

    Mooie blogpost!!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Wat een indrukwekkend blog... Ik ben er een beetje stil van.
    De muziek erbij is prachtig...

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Een verhaal dat tevens een prachtige hommage is aan je overleden ouders.
    In zeker opzicht blijft er altijd pijn bij het herdenken. Maar toch... een mens moet door.

    Als ik mijn Kat mag geloven is het daarboven mooi. Ik hoop het, want dan zal het voor mensen niet anders zijn. Hoopgevend.

    BeantwoordenVerwijderen