180414 - ZOZ - Van melancholie en raadsels

Wie mee wil doen met (of luisteren/kijken/lezen bij andere deelnemers) ZOZ: Zwijmelen op Zaterdag, vindt de links bij Trees.
Afleveringen t/m ZOZ260 vind je bij Marja.

Dezer dagen heb ik redenen om terug te kijken, want ik hoop de 75 jaren vol te maken, maar het wordt geen groot feest. Er is veel gebeurd, er zijn veel vragen onbeantwoord gebleven, en zullen ook altijd onbeantwoord blijven.
Nee, niet de vraag waarom juist mijn vader ziek moest worden en bijna een maand na mijn eerste verjaardag moest overlijden, een week voordat hij 28 werd: dat is het leven. Wel, hoe mijn leven geweest zou zijn als hij was blijven leven: dat het heel anders geweest zou zijn is evident, niet hoe anders.
Een vraag die misschien nog wel opgelost kan worden, gaat over het huis waar ik geboren ben. Na de begrafenis van mijn tante reden we langs een nostalgische route naar huis. Eerst langs het graf van mijn vader, dan langs zijn geboortehuis, en vervolgens langs mijn geboortehuis. Dat alles binnen 15 kilometer.

Mijn geboortehuis staat er nog, maar is in de loop der jaren uiteraard veranderd. Ik heb het wandbord met de foto van toen, en het telegram over mijn geboorte naar de ouders van mijn moeder is er ook nog.

Twee foto'tjes van mijn trotse ouders. Het is de enige foto waar ik met mijn vader op sta; ik vermoed dat hij hier al ziek was.

Ondanks de oorlog was het blijkbaar nog mogelijk om een aantal babyfoto's te maken.

Toen ik mijn eerste verjaardag vierde, lag mijn vader in het ziekenhuis. Hij stuurde mij een ansichtkaart, die mijn moeder uit mijn kinderknuistjes heeft gered en weer gladgestreken.
Ter gelegenheid van die verjaardag had mijn moeder voor mijn vader een "statiefoto" van me laten maken, met mijn babykrul. Daarna ging de babykrul er af.
De foto was mislukt, dus werd er een nieuwe gemaakt - zonder babykrul. Maar die was pas klaar toen mijn vader al was overleden...

Ik ging pas laat lopen. Mijn moeder vertelde dat een neef van haar op visite was, die vroeg of ik al kon lopen, ik was immers al meer dan een jaar? Nee, nog steeds niet, zei mijn moeder. Toen die oom wegfietste en nog net in de verte te zien was, deed ik mijn eerste zelfstandige stapjes, met een schaterlach!
Rond dat huis was het goed toeven. Kijken naar de geit en de konijnen die blijkbaar soms losliepen. Het huis was in tweeën gedeeld, het andere gezin - van Es of zo iets - had twee kinderen. Ze zitten op dat laatste foto'tje samen in de andere teil. Het meisje herinner ik me als Cobi, ik heb geen naam van haar broertje. Ik was 4 toen we van hier verhuisden. Ik heb de laatste jaren nog wel eens gezocht, maar geen aanknopingspunt gevonden.

Het huis ziet er inmiddels heel anders uit. Het was opgebouwd met witte bakstenen met randen rode baksteen ertussen. Nu is het geel gepeisterd. In de loop der jaren is het verborgen geweest achter grote coniferen, nu is het helemaal zichtbaar. Destijds was het in tweeën gedeeld, waarbij links "ons" pad naar de straat liep, met een hekje.

Ik had een tijd geleden gelezen, dat voor mijn geboortehuis een Stolperstein zou zijn geplaatst. Ik heb het nu met eigen ogen gezien, en waarom dacht ik meteen aan een preek uit 1938, die ooit op onduidelijke manier in mijn bezit gekomen is, en die ik bewaard heb als bedenkelijke curiositeit?

De gegevens die bij de Stolperstein horen, roepen vragen bij me op. Ik las op de site Joods Monument Hermann Stein hier gewoond heeft: Hermann Stein (Keulen, 7 januari 1908) was op 22 oktober 1923 in Essen getrouwd. Het echtpaar vluchtte in 1936 vanuit Essen naar Leek, waar ze woonden op het adres E 66, nu Hoofdstraat 241 in Oostwold. Om in zijn onderhoud te voorzien, trok Hermann Stein met een koffer met handelswaar in de omgeving rond. Zijn echtgenote heeft de oorlog overleefd.
Op de site van Museum "Het Joodse Schooltje" lees ik dat Hermann Stein behoorde een van de Joden was, die op 27 november 1942 rond 12 uur ’s nachts, op sjabbat-avond werden opgepakt. Ze werden gevangen gezet in het gemeentehuis van Leek en op 28 november naar Westerbork getransporteerd.
Zijn vrouw Ruth Issen werd in februari uit Westerbork gedeporteerd en heeft de kampen overleefd. Zij was de enige overlevende.

Hermann Stein werd op 1 juni 1943 vermoord in Blechhammer (nl), een groot dwangarbeiderskamp, vanaf april 1944 een subkamp van Auschwitz (nl).
Hoewel Stein er niet in genoemd wordt, vond ik een uitgebreid artikel over de omvangrijke Joodse gemeenschap in Leek.

Ik blijf achter met het raadsel of mijn ouders tegelijk met Hermann Stein en zijn vrouw in dat huis gewoond hebben: zij zijn in mei 1942 getrouwd en als toekomstig adres staat op hun trouwkaart: "Oostwold W.", waarbij de W staat voor "Westerkwartier". Was het huis toen ook al opgedeeld, en hebben mijn ouders van mei 1942 tot eind november 1942 dat huis gedeeld met Herman Stein en Ruth Issen?

Ik vond muziek die ik vind passen bij mijn stemming en bij deze geschiedenis. Marijke bracht me op het idee, doordat ze zich een lied van de Griekse zangeres Maria Farantouri (nl) herinnerde. Het is een gedicht, geschreven door Giorgos Seferis (nl), waarvan Wikipedia meldt: Zijn gedichten ademen een sfeer van diepe melancholie, die wordt veroorzaakt door het besef van het menselijk tekort en de machteloosheid ten aanzien van onderdrukking, machtsmisbruik, geweld en oorlog. Typerend voor zijn literair werk is de alomtegenwoordigheid van het verleden in het heden, niet het minst door de vele verwijzingen en citaten uit de klassieke en de moderne Griekse dichters.
Het is op muziek gezet door Mikis Theodorakis (nl), die we kennen van de Mauthausen cyclus, over het concentratiekamp Mauthausen (nl).

(De ondertiteling kun je aan of uit zetten met een soort pinpas-symbooltje, en met het tandwieltje voor de instellingen kun je de taal kiezen).

Maria Farantouri - Sto Perigiali: